Geschiedenis van de vereniging
De Vereniging Oud ’s-Gravenzande is ontstaan uit de gelijknamige historische werkgroep, die in 1975 is opgericht op initiatief van de destijds bekende streekhistoricus M.C.M. van Adrichem. Hij had zich ten doel gesteld om in elk Westlands dorp een werkgroep op te richten die een studie zou maken van de plaatselijke historie. De toenmalige burgemeester Van Prooijen was positief en stelde als tijdelijke behuizing het voormalige B.B.- gebouw aan de Gravenstraat daarvoor beschikbaar. Tijdens de oprichtingsvergadering, waarvoor ongeveer 30 ’s-Gravenzanders met bijzondere historische interesse waren uitgenodigd, werd de rijke historie van ’s-Gravenzande geschetst en konden de aanwezigen een onderwerp uitkiezen dat zij zouden gaan bestuderen.
In het begin werden de bijenkomsten van de werkgroep om beurten bij de leden thuis gehouden. Later toen er foto’s , dia’s, kaart- en ander materiaal over ’s-Gravenzande verzameld was werden de maandelijkse bijeenkomsten om praktische redenen op een vast adres gehouden.
Al snel werden er allerlei activiteiten georganiseerd, zoals een maandelijks historisch spreekuur in de bibliotheek, fietstochten met uitleg langs historische plekken en stands op de braderie. In de loop van de tijd werden met toestemming van de Provinciaal archeoloog op diverse plekken opgravingen gedaan, bijvoorbeeld in 1979/1980 bij het nieuwe gemeentehuis in aanbouw. Archeologisch beleid zoals we dat nu kennen was er nog niet, en in die jaren was het al heel wat als je in de bouwput opgravingen kon doen. In de hal van het in 1981 geopende gemeentehuis werd door de gemeente een vitrine geplaatst waarin de werkgroep archeologische vondsten ten toon stelde.
In de loop der tijd heeft de werkgroep het nodige op historisch gebied van ’s-Gravenzande gepubliceerd. Vanaf het begin heeft de werkgroep veel historisch materiaal over de rijke geschiedenis van ’s-Gravenzande verzameld uit allerlei boeken, geschriften en archieven. Deze kennis werd in 1981 op verzoek van het gemeentebestuur bijeengebracht in het boek genaamd ” ‘s-Gravenzande in verleden en heden” waarvan het eerste exemplaar bij de opening van het nieuwe gemeentehuis werd aangeboden aan de commissaris van de Koningin van de provincie Zuid-Holland. Dit boek voorzag in een grote behoefte omdat er tot die tijd eigenlijk geen alles omvattende beschrijving van de geschiedenis van ’s-Gravenzande was. De historisch werkgroep ontving daarvoor in het jaar 1983 de gemeentelijke cultuurprijs. Verder werd onder andere een historisch artikel over brand in de middeleeuwen geschreven voor het boekje ter gelegenheid van het 50-jarige jubileum van de vrijwillige brandweer van ‘s-Gravenzande.
Een van de werkgroepleden was gefascineerd door de bemoeienis door de graven uit het Hollandse huis met ’s-Gravenzande. Daaruit ontstond een uitgebreide studie over het leven van gravin Machteld de echtgenote van graaf Floris IV en wat zij voor ’s-Gravenzande betekende. Dit leidde tot een foto-expositie in de bibliotheek en ook o.a. in het Algemeen Rijksarchief in Den Haag. De door haar opgestelde uitgebreide levensbeschrijving van de gravin verscheen in 1988 in het eerste deel van het Historisch Jaarboek van het Genootschap Oud Westland.
In 1990 werd bij de herdenking van de bevrijding een grote foto-expositie gehouden in de bibliotheek en kwam het boekje “Stad binnen de vesting” uit dat ging over ’s-Gravenzande in WO II. Daarvoor werd veel archiefonderzoek verricht en werden interviews o.a. met leden van het voormalig verzet gehouden.
Later, in 1996 bij het herdenken van 750 jaar ’s-Gravenzande, stelde de werkgroep een boekje samen “’s-Gravenzande door de eeuwen heen” met grepen uit de belangwekkende ’s-Gravenzandse stadsgeschiedenis en een zogenaamde kopieermap over de plaatselijke geschiedenis voor de hoogste leerjaren van het basisonderwijs. Verder werden nog geschreven het boekje “Negentig jaar vereniging Evangelische Unie ’s-Gravenzande en P.R.Dingemans van de Kasteele” en een gedenkboekje ter gelegenheid van het 125-jarig bestaan van de Sint Lambertuskerk aan de Heenweg. Ook werd een foto-expositie samengesteld over de middeleeuwse kerk van ’s-Gravenzande die in de Dorpskerk werd opgesteld. Bij de opening van het bezoekerscentrum “D Oude Koestal” werd een expositie gehouden over de historie van het Staelduinse bos.
In 1999 en 2000 heeft de werkgroep onder leiding van Piet van der Hout in samenwerking met de Archeologische Werkgemeenschap Nederland en met medewerking van de gemeente ’s-Gravenzande een grote opgraving georganiseerd aan de Vreeburghlaan en het achterliggende veilingterrein naar de buitenplaats Vreeburch en het Begijnhof. Gevonden werd de fundering van een deel van de buitenplaats en een middeleeuwse kelder die waarschijnlijk nog aan het begijnhof had toebehoord. Los van de funderingen en grondsporen zijn vele duizenden vondsten geborgen, waaronder ook zeldzame objecten zoals middeleeuwse leren schoenen. Deze opgravingen zijn de laatste grootschalige opgravingen geweest die de werkgroep in eigen beheer heeft uitgevoerd. Na 2000 kreeg de professionele archeologie steeds meer een plaats in het ruimtelijke ordeningsproces en worden opgravingen door professionele archeologen uitgevoerd. Wel heeft de werkgroep hen nog enkele malen geassisteerd, onder andere bij een opgraving in het park achter de Dorpskerk, waarbij resten van de middeleeuwse kerk zijn teruggevonden.
Regelmatig werden op verzoek dia-lezingen gehouden over een groot aantal onderwerpen, zoals het ontstaan van ’s-Gravenzande, het leven van gravin Machteld, de geschiedenis van ’s-Gravenzande door de eeuwen heen, het Staelduin en omgeving, het leven van burgemeester Dingemans van de Kasteele, de ’s-Gravenzandse buitenplaatsen, ’s-Gravenzande in de Tweede Wereldoorlog en ook veel gevraagd was de lezing “’s-Gravenzande in oude ansichtkaarten” waarin een rondgang door ’s-Gravenzande in de loop van de 19e eeuw werd getoond. Ook werden een groot aantal items over ’s-Gravenzandse historische onderwerpen gemaakt samen met de Stichting Video- en JournaalGroep ’s-Gravenzande (VJG TV Producties) die o.a. op de WOS werden getoond en ook via RITV (Regionale Internet Televisie) nog bekeken kunnen worden. Ook werd meegewerkt aan het organiseren van Monumentendagen.
Na 45 jaar bestond de werkgroep door allerlei oorzaken nog maar uit enkele leden, maar er wordt nog wel flink gewerkt aan de ’s-Gravenzandse geschiedenis. Zo werd de laatste jaren o.a veel energie gestoken in het bestuderen van het Notarieel Archief van ’s-Gravenzande in het Historisch Archief Westland. Er zijn interessante uittreksels uit dit notarieel gemaakt m.b.t. belangrijke objecten uit de periode 1800 tot 1900.
Eind 2018 werd, naar aanleiding van diverse initiatieven die tot dan toe parallel aan elkaar bestonden, besloten de werkgroep tot een vereniging te maken. Een vereniging heeft juridisch een bredere basis als een werkgroep en ook wel andere doelstellingen. Het doel daarbij was niet alleen een duurzame basis te creëren om de kennis vanuit de werkgroep te laten voortbestaan, maar ook om een collectie beeldmateriaal, documenten en voorwerpen op te bouwen die specifiek gericht is op de rijke ’s-Gravenzandse historie in al zijn facetten. Op 16 april 2019 was het zover en werd de oprichtingsakte getekend bij de notaris.
Het bestuur
Michiel Kruijthof (voorzitter) was vanaf eind jaren ’90 al betrokken bij de activiteiten van de werkgroep, in het bijzonder de opgravingen aan het Vaartplein in 1999. Ook liep hij stage bij het Westlands Museum. Hij studeerde archeologie in Leiden en heeft een eigen archeologisch adviesbureau, gespecialiseerd in de archeologie van onze regio.
Ruud Heus (penningmeester) was als kind al geïnteresseerd in archeologie en bouwde een omvangrijke collectie ’s-Gravenzandse bodemvondsten op in een tijd dat nog geen officieel archeologisch onderzoek werd verricht. Naast zij rol als penningmeester is het zijn doel om deze collectie voor ’s-Gravenzande te behouden en zoveel mogelijk voor het publiek bereikbaar te maken via de activiteiten van de vereniging. Ruud is als zelfstandige werkzaam in de bouwsector.
Joke Gijsberts (secretaris) is al jarenlang vrijwillig actief voor diverse historische verenigingen en voor Monumentaal Westland. Toen de Vereniging Oud ’s-Gravenzande werd opgericht, was zij bereid de rol van secretaris in te vullen. Ze is gepensioneerd en was voor haar pensionering werkzaam als docente Duits op een middelbare school.
Het bestuur wordt in haar taken ondersteund door enkele actieve leden, die de bestuursvergaderingen bijwonen en het bestuur desgevraagd advies geven, maar geen stemrecht hebben tijdens de bestuursvergaderingen. Ook dragen zij bij aan het organiseren van activiteiten en het verzamelen van beeldmateriaal documenten en voorwerpen voor onze collectie.