Bewaar het Verleden, Beleef het Heden
Onze historische vereniging ‘s-Gravenzande heeft met trots een fiets audio route samengesteld via izi.TRAVEL. Ontdek de monumentale plekken van ‘s-Gravenzande en leer meer over onze rijke geschiedenis terwijl je fietst.
Klik op de link hieronder om de route te starten en je smartphone te gebruiken als gids:
Geniet van de rit en laat je meevoeren door de verhalen van ons prachtige dorp!
Download Tour naar je telefoon
Zo’n 40 jaar na de bevrijding van ‘s-Gravenzande waren diverse sporen van de oorlog nog zichtbaar in het straatbeeld, vooral in de vorm van bunkers. Op het Marktplein stond er eentje, naast het politiebureau, maar de uitbreiding van de bebouwde kom in de jaren ’70 zorgde ervoor dat ze ook te midden van nieuwbouwwijken kwamen te staan.
Ik ben opgegroeid in de jaren ’80 en ’90 in de Edelstenenwijk, vlakbij het Oranjepark waar ik regelmatig speelde. Voor een kind van acht jaar was daar van alles te beleven: een voetbalveld, een grote glijbaan, slootjes en bosjes om hutten in te bouwen. Maar het spannendste van allemaal waren de bunkers.
Van de drie bunkers was er één open, met een toegangsgang aan de zijkant die leidde naar een trapje naar het dak. Hier kon je vanaf de schuine kant naar beneden rennen of als waaghals zelfs springen. Die ene bunker had ook nog een tweede ingang, iets verder naar achteren. Als kinderen vonden we die een beetje eng: het was er donker en rook altijd naar brand, vooral omdat de gang in de loop der tijd halfvol was gelopen met modder.
Aan de overkant van de Julianaweg stond nog een bunker. Die moest in de jaren ’90 plaatsmaken voor de bouw van een zwembad. Wekenlang waren ze aan het slopen en uiteindelijk zijn de laatste restanten opgeblazen. Voor ons als kinderen was dat een bijzondere gebeurtenis, maar tegelijkertijd verdween er een spannende speelplek.
De meeste bunkers in de bebouwde kom zijn verdwenen. Er staat er nog één in het sportpark. Die op het Marktplein is samen met het politiebureau verdwenen, en die in het Oranjepark is onder een dikke laag grond bedolven geraakt tijdens renovaties. Wat resteert is de lange grashelling waar je in de winter kon sleeën, al hebben we de laatste jaren helaas geen sneeuw meer gehad…
Recentelijk is bij de sloop van een woning bij de Parallelweg een bunker blootgelegd. Op de buitenmuur, waarin de twee dichtgemaakte deuren zitten, zijn nog steeds de camouflagekleuren uit de oorlogsjaren zichtbaar. De rechtermuur heeft de vorige eigenaar voorzien van een muurschildering. Deze bunker behoorde tot een aantal bunkers die waren gebouwd ter verdediging van de nabijgelegen tankgracht.
Michiel Kruijthof
Het was al enige tijd bekend dat het pand aan de Langestraat 131, beter bekend als de groentewinkel van Leo Moerman, afgebroken zou worden ten gunste van nieuwbouw. Hoewel het pand aan de buitenkant onopvallend leek en in de jaren ’70 sterk verbouwd was, stond vast dat het oorspronkelijk zeer oud was. Maar hoe oud precies, dat wisten we niet.
In november 2019 ontvingen we de sleutel van de heer Duijsens, de eigenaar van het pand, met de mededeling dat we voorafgaand aan de sloop onderzoek mochten doen. Een week lang hebben Ruud Heus en Michiel Kruijthof hard gewerkt om de betimmering en voorzetwandjes te verwijderen en het originele muurwerk tevoorschijn te halen.
Op de begane grond bleek vooral de noordmuur nog min of meer intact te zijn, opgebouwd uit hergebruikte kloostermoppen. De voorgevel was op begane grondniveau door de bouw van de winkelpui grotendeels verdwenen. De achtergevel bestond uit dezelfde stenen als de voorgevel. De meest bijzondere vondst was de centrale draagbalk in de voormalige woonkamer, voorzien van zogenaamde peerkraalversieringen. Deze balk is uniek door zijn ouderdom en het ontbreken van sleutelstukken, wat aangeeft dat de balk uit één stuk gemaakt is.
Aan het uiteinde van de balk waren nog de resten van een korbeel en een houten staander te zien, duidelijke bewijzen van houtskeletbouw die in deze regio tot de 16e eeuw gebruikelijk was. Bij de zuidelijke muur was de staander verdwenen tijdens de laatste verbouwing in de 20e eeuw. De noordelijke staander was dermate verrot dat de draagbalk nu werd ondersteund door een later opgemetselde “staander” van IJsselsteentjes. Ook in de winkelruimte werden vermoedens van originele staanders bevestigd, maar deze waren reeds verwijderd tijdens latere verbouwingen.
De dakconstructie was grotendeels relatief recent, met nog twee originele spanten die echter geen dragende functie meer hadden. Deze konden voor de sloop worden verwijderd. Op de eerste etage werd gezocht naar een gevelsteen tussen de twee ramen in de voorgevel, maar na het verwijderen van de stuclaag bleek deze niet meer aanwezig.
Op 23 en 24 december 2019 vond de sloop plaats. De draagbalk met peerkraalversiering werd zorgvuldig verwijderd en aan onze vereniging overgedragen. Daaropvolgend in januari volgt archeologisch onderzoek voordat de nieuwbouw van start gaat. Hoewel sommigen betreuren dat een pand met zo’n lange historie wordt afgebroken, was de conditie dermate slecht dat restauratie niet haalbaar was. Door goede afstemming voor en tijdens de sloop heeft de Vereniging Oud ’s-Gravenzande al het hout uit de eerste bouwfase en een flink aantal complete kloostermoppen weten te behouden.
Schetsen bewerkt door P.B. van der Steen
Van de houten delen die bewaard zijn gebleven, kunnen we een compleet korbeelstel nabouwen. Ons voornemen is om dit op te bouwen in het museum van Ruud Heus aan de Langestraat en tijdens de Open Monumentendag in september 2020 aan het publiek te tonen. Ook willen we na afronding van het archeologisch onderzoek een artikel publiceren over de geschiedenis van het gebouw.
Dankzij onze inspanningen blijft een belangrijk stuk van het historische erfgoed van ’s-Gravenzande bewaard. Dit project toont hoe we door zorgvuldige documentatie en behoud de geschiedenis levend kunnen houden voor toekomstige generaties.
Dit jaar werd de opzet van de Historische Informatiemarkt vernieuwd, wat resulteerde in een verfrissende en dynamische atmosfeer. In plaats van het hele evenement in de centrale hal te houden, werd besloten om de hele benedenverdieping van het gemeentehuis te gebruiken. Hoewel dit soms voor wat verwarring onder de bezoekers zorgde, bood het ons als vereniging de kans om ons verhaal op een ruimere en meer uitnodigende manier te presenteren.
Gedurende de dag werden we overweldigd door een constante stroom aan bezoekers, vooral in de middaguren. Met trots presenteerden we onze geschiedenis aan de hand van twee goed gevulde tafels met informatie en foto’s over ’s Gravenzande. Het was hartverwarmend om te zien hoeveel belangstelling er was voor ons erfgoed en hoe we bezoekers konden helpen hun eigen historische zoektochten voort te zetten.
Een van de hoogtepunten van de dag was het leggen van nieuwe contacten op historisch gebied en het werven van enkele nieuwe leden voor onze vereniging. Daarnaast boden we inzicht aan twee wethouders van de gemeente, wat resulteerde in waardevolle gesprekken over de toekomst van ons historisch erfgoed. Deze interacties op de Historische Informatiemarkt hebben niet alleen ons netwerk verrijkt, maar ook de deuren geopend naar toekomstige samenwerkingsmogelijkheden en projecten.
Alles bij elkaar beschouwd was de Historische Informatiemarkt een groot succes voor onze vereniging. Het was een dag vol ontmoetingen, ontdekkingen en inspiratie, waarbij we niet alleen ons verhaal konden delen, maar ook nieuwe hoofdstukken konden toevoegen aan onze gemeenschappelijke geschiedenis. We kijken nu al uit naar de volgende editie van dit bijzondere evenement.